Vrijdag wordt Donald Trump beëdigde als nieuwe president van de Verenigde Staten, de 45ste.
De komst van Trump in het Witte Huis met zijn America first-agenda voor het buitenlandse beleid, markeert een fundamentele verandering van de politieke wereldorde. Dat stelt directeur Ian Bremmer van de denktank Eurasia Group.
De zogenoemde Wilson-doctrine van een wereldorde gebaseerd internationale instituties en allianties- zoals het IMF, de NATO en de Europese Unie – staat op het spel.
“Vanaf vrijdag is de Pax Americana verleden tijd”, zei Bremmer donderdag tegenover Business Insider op het World Economic Forum in Davos. “We kunnen dit boek sluiten en komen in een nieuwe wereldorde terecht.”
Amerika trekt zich terug uit internationale allianties
Bremmers bureau werkte deze visie onlangs uit in een rapport over de grootste risico’s van 2017. Daarin staat dat Trumps filosofie over “America first” internationale instituties en buitenlands beleid op een ’transactionele’ manier benadert.
Dat wil zeggen: het gaat niet om mondiale stabiliteit voor de lange termijn en de nadruk op gemeenschappelijke waarden, maar om het najagen van het korte-termijnbelang van de Verenigde Staten; het draait ook om meer flexibiliteit bij het reageren op verandering in de wereld.
"Hiermee komt het al 70-jaar durende tijdperk van de Pax Americana ten einde. In die periode waren globalisering en Amerikanisering sterk met elkaar verbonden; en de VS namen een hegemoniale positie in op het gebied van veiligheid, handel en de verspreiden waarden die als een soort vangnet voor de mondiale economie fungeerden", aldus het rapport van Eurasia Group.
Bremmer wijst op het belang van de toespraak van de Chinese president afgelopen donderdag in Davos. Xi Jinping verdedigde de economische globalisering. Die gaat door, terwijl de 'Amerikanisering' stokt.
"Trump zorgt voor een een hoop onzekerheid in de wereld", licht Bremmer toe. "De mensen hier in Davos zien dat de Chinese regering zich meldt en zegt: wij verdedigen de globalisering. [...] Bedenk dat China geen democratie is en dat ook niet zal worden. China is geen westerse markteconomie, maar kent in essentie nog altijd een vorm van staatskapitalisme."
"Dus dat is lastig voor ze [de mondiale elite in Davos die pro-globalisering is, red]. Het idee dat je nieuwe 'beschermers' uit een land komen dat geen rechtstaat is en geen onafhankelijke rechterlijke macht kent. Het gaat om een land waar je wel geld kunt verdienen, maar dat niet bijster aantrekkelijk is om in te investeren."
Een ander belangrijk voorbeeld van de koerswijziging van Trump komt volgens Bremmer naar voren in het interview met Bild and The Times of London van afgelopen weekend. Daarin zei Trump het volgende over de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Russische president Vladimir Poetin.
"Ik vertrouw beiden, in eerste instantie dan. Maar we moeten zien hoe lang dat duurt. Dat hoeft helemaal niet lang te zijn"
"Kijk naar de Trans-Atlantische samenwerking zoals die nu is... en dan komt Trump en die zegt dat de relatie met Poetin en Merkel in feite van eenzelfde orde is. Dat is echt ongekend voor een Amerikaanse president, zeker in de periode sinds de Tweede Wereldoorlog. Merkel, de belangrijkste leider in Europa, moet daar stevig op reageren."
"De status van de Amerikaans-Duitse alliantie is een open kwestie geworden. Ik heb het idee dat dat nog onvoldoende is doorgedrongen tot de mensen hier [in Davos, red]."
Hennis en Koenders: VS blijft lid van de NAVO
Minister Jeanine Hennis van Defensie lijkt niet te geloven in de these van Bremmer. Zij is vooral benieuwd naar de daden van de aanstaande Amerikaanse president Donald Trump, minder naar zijn tweets. "Die veroorzaken heel veel discussie en voorpaginanieuws, en volgens mij is de wereld daar niet bij gebaat'', zei Hennis over de activiteiten van Trump op Twitter.
Hennis verwacht dat de Verenigde Staten ook onder Trump nauw betrokken blijven bij de NAVO. Een sterk bondgenootschap "is niet alleen in het belang van Europa, maar ook van de Amerikanen'', aldus de minister.
Ze erkent dat Trump zich wel kritisch heeft uitgelaten over de verdragsorganisatie. "Hij heeft gezegd dat de NAVO bijna zeventig jaar oud is. Daarop zeg ik 'de heer Trump is ook zeventig jaar oud'. Dat de NAVO bijna zeventig jaar oud is wil niet zeggen dat ze met pensioen moet.''
Toch denkt Hennis dat de nieuwe bewoner van het Witte Huis de lijn van zijn voorgangers zal volgen. "Ik kan me geen wereld voorstellen zonder VN, zonder EU, zonder NAVO. En Trump weet dat denk ik heel goed.''
Ook minister Bert Koenders (Buitenlandse Zaken) is benieuwd wat de toekomst zal brengen. Of er veel zal veranderen aan het Amerikaanse buitenlandbeleid durft hij nu nog niet te voorspellen. "Ik vind het moeilijk te zeggen. Een president kan je alleen afrekenen op zijn daden. Wat precies zal veranderen is onduidelijk. Er zijn verschillende signalen. Dus ik ga echt afwachten wat er gebeurt.'' Maar dat de VS ook in de toekomst deel blijven uitmaken van de NAVO vind Koenders net als Hennis "een gegeven''.